شیرآلات چیست؟
شيرآلات یا شیر وسيله‌ای است معمولاً فلزی كه از آن برای باز و بست و تنظيم جريان مايعات و گازها استفاده می شود.
شیر آلات به صورت کلی به دو بخش تقسیم میشوند که عبارت اند از:
الف) شیرآلات ساختمانی یا خانگی ( sanitary taps)
ب) شیرآلات صنعتی (industrial valve )
بعد از اختراع شیر انسان‌ها علاوه بر راحتی استفاده از آب و گاز توانستند صرف جویی چشم گیری در برابر کم آبی انجام دهند.
تاریخچه شیرآلات در جهان
از دوران باستان استفاده از شیر آب امری متداول بوده است به‌طوری که در 700 سال قبل از میلاد در قصر سلطنتی مینوآن (Minoan) در جزیره کرت (Grte) از لوله‌های سفالینه
برای لوله‌کشی و آبیاری و فواره‌ها استفاده می‌شده و شیرهای نصب شده از جنس سنگ مرمر و طلا و نقره بوده است.
همچنین از 1000 سال قبل از میلاد تا 476 سال بعد از میلاد استفاده از لوله‌های سربی و شیرآب نقره‌ای و مرمرین در حمام‌های خصوصی و عمومی به صورت گسترده استفاده شده است.
در قرن چهارم میلادی فقط در شهر رم 11 حمام عمومی و 856 حمام خصوصی و 1352 فواره و آب انبار وجود داشته است
و برای ساخت شیر از مواد مختلف حتی چوب نیز استفاده می‌کردند بعدها بیشتر شیرهای آب از جنس برنج ساخته شد.
درجه بندی شیرهای آب گرم و سرد
در گذشته شیرهای آب سرد و گرم درجه بندی نداشتند و هر کدام مجزا سرچشمه‌ای داشت و به صورت یک جا از یک علم خارج نمی‌شدند (آب سرد و گرم مخلوط نمی شد)به همین دلیل شیر را که باز می‌کردند یا بسیار داغ بود یا بسیار سرد.
در سال 1973 دانشجوی جوانی به نام آلموئین ساکن واشنگتن دست خود را به صورت اتفاقی زیر شیر آب داغ سوزاند و همین امر باعث ایجاد جرقه‌ای در ذهن وی برای طراحی شیرهای آب گرم و سرد مشترک ایجاد کرد که نتیجه آن را در شیرآلات پیشرفته امروز مشاهده می‌کنیم.
سرچشمه واژه شیر از کجا است؟
اکثر پادشاهان جهان شیر را نماد قدرت و اقتدار می‌دانستند. در نتیجه در تزئین بناها و به‌خصوص آب‌نماها و آب‌خوری‌ها از مجسمه کامل شیر و یا سر آن برای تزئین استفاده می‌کردند به همین‌ترتیب پس از ساخت انواع فلزی شیر آب، اهرم باز و بسته کردن جریان آب را با سرشیر تزئین می‌کردند.
با در نظرگرفتن این نکته می‌توان احتمال داد وقتی اولین اهرم‌های شیر وارد شده به ایران و یا آن‌ها که در ایران ساخته شدند چون سر آن به شکل شیر بود مردم به جای آن که بگویند اهرم آب را بچرخان، می‌گفتند شیر را ببند یا باز کن با این حساب این قسمت تزئینی به مرور حذف شده و یا به تعبیری از مد افتاده است اما واژه «شیر» نسل به نسل و تا امروز بر سر زبان‌ها جاری است.
شیرآلات در ایران
متأسفانه با بررسی انجام شده مدرک یا سندی از وجود شیر آب در دوران باستان و یا نام و نشانی از سازندگان شیر آب در یکی دو سده قبل از سال 1340 شمسی پیدا نکردیم ولی به قطع می‌توان اعلام کرد هم امکان ساخت و استفاده از شیر آب در ایران باستان وجود داشته و هم اینکه در یکی دو سده اخیر ساخت انواع شیر آب از رونق خوبی برخوردار بوده است.
سیستم آبرسانی تخت جمشید
دلایل ما نمونه‌های است که امکان ساخت و استفاده از شیرآب را امکان‌پذیر می‌داند همانطوریکه می‌دانید در ساخت بنای عظیم و باشکوه تخت جمشید (به مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر) و همچنین شبکه‌های پیشرفته آب و فاضلاب آن و تجهیزات آبرسانی برای شرب، بهداشت و نظافت و زراعت و حتی انواع آب‌نماها آن بنای تاریخی ضمن نوآوری، از تمامی تجربه‌ها و دانش ماقبل از جمله بناهای مصر باستان و روم بهره گرفته شده است بنابراین باتوجه به ساخت حمام‌ها و آب‌نماها، آب‌خوری‌های متعدد در بنای تخت جمشید امکان استفاده از شیر آب را در ایران باستان داد شیر آب در قصرها و کاخ‌های یونانیان و رومیان می‌توان احتمال استفاده از شیرآب را در ایران باستان داد از طرفی در سده‌های قبل از ساخت تخت جمشید ریخته‌گران لرستانی که در سده‌های هفتم و هشتم قبل از میلاد زندگی می‌کرده‌اند انواع قطعات مفرغی را تولید کرده‌اند که دقت و توانایی آنان را در ارایه جزئیات و زیبایی ظروف ریخته شده اعجاب و تحسین کاوشگران را برانگیخته است کاوشگران اعتقاد پیدا کرده‌اند، تولید و ساخت چنین ظروف دقیقی فقط از طریق ریختگری وقالبگیری مومی امکان‌پذیر است بنابراین در دوران باستان از نظر دانش فنی مشکلی برای ساخت انواع شیرآب وجود نداشته است.
آب انبار‌ها در ایران
ساخت آب‌انبارها سابقه طولانی در جهان و ایران دارد می‌توان به وفور آب انبارهای متعددی را در جای جای کشور و با سابقه تاریخی بسیار دور دید در انتهای پله‌های فراوان هر آب‌انبار محوطه‌ای وجود داشته که نیاکان ما آنرا محوطه پاشیر می‌نامیدند. دلیل آن هم وجود یک یا چند شیر بزرگ آب در آن مکان بوده است که کوزه‌ها و سایر وسایل خود را پر از آب می کردند.
آب‌انبار سیداسماعیل به‌عنوان نمونه در سال 1225 شمسی در محدوده بازار فعلی تهران ساخته شده است این آب‌انبارها دارای 3 شیرآب بزرگ بوده است.
خانه کلاهدوزها که در سال 1266 شمسی در یزد بنا شده است دارای یک منبع آب بوده و بوسیله دو شیرآب افراد خانواده می‌توانستند از آب آن برداشت نمایند. (درحال حاضر این خانه به موزه آب یزد تبدیل شده است.)
منبع: برگرفته از مجله صنعت آبکاری، زمستان ۸۸